第 4 章 伊 ê 行星比厝較細

Tē 4 Chiong I ê hêng-seng pí chhù khah sè

Án-ne góa chai-iáⁿ tē-jī ê tiōng-iàu tāi-chì: i lâi ê seng-kiû chha-put-to pí chhù khah sè!

Che bô hi-kî. Góa chai, tî-liáu chhiūⁿ Tē-kiû, Bo̍k-chheⁿ, Hóe-chheⁿ, kah Kim-chheⁿ chiah-ê ū hō-miâ ê tōa lia̍p chheⁿ í-gōa, ū ê chin sè, iōng tiàu-kiàⁿ mā khòaⁿ bô. Thian-bûn-ka nā hoat-hiān tio̍h, tō iōng hō-má kā hō-miâ. Kí-lē kóng, kā hō-chò: "Sió hêng-seng 325."

Góa ū chin hó ê lí-iû siong-sìn, sió ông-chú lâi ê seng-kiû sī sió hêng-seng B-612.

Chit ê sió hêng-seng kan-ta tī 1909 nî hō͘ chi̍t-ê Turki ê thian-bûn ha̍k-ka iōng siang-tâng tiàu-kiàⁿ khòaⁿ tio̍h chi̍t kái.

Hit-sî i tī kok-chè thian-bûn hōe-gī hoat-piáu i ê hoat-hiān. Tān-sī in-ūi i ê chhēng-chhah, bô lâng siong-sìn i.

Tōa-lâng lóng sī án-ne.

Ka-chài, ūi-tio̍h sió hêng-seng B-612 ê miâ-gī, bó͘ chi̍t ê Turki ê po̍k-kun kui-tēng peh-sèⁿ ài chhēng se-chong, bô ē chhú-sí. 1920 nî, hit ê thian-bûn ha̍k-ka chhēng kah chiâⁿ phāⁿ, koh-chài hoat-piáu. Chit-kái ta̍k-lâng lóng thīn i.

Góa kā lí kóng sió hêng-seng B-612 ê siông-sè, kau-tài i ê hō-má, lóng sī ūi-tio̍h tōa-lâng. Tōa-lâng kah-ì sò͘-jī. Lí kā i kóng sin ê pêng-iú, in lóng bē mn̄g lí tiōng-iàu ê tāi-chì. In bē mn̄g lí: "I ê siaⁿ-im án-chóaⁿ? I ài sńg siáⁿ? I ū siu-chi̍p ia-á bô?" In tian-tò mn̄g: "I kúi hòe? I ū kúi ê hiaⁿ-tī? I gōa tāng? In lāu-pē thàn gōa-chē?" Ū chiah-ê sò͘-jī, in chiah ē bat i.

Lí nā kā tōa-lâng kóng: "Góa khòaⁿ tio̍h chi̍t keng âng-chng ê súi chhù, thang-chêng ū siù-kiû hoe, chhù-téng ū hún-chiáu...", in bô hoat-tō͘ siūⁿ hit-keng chhù. Lí ài kā in kóng: "Góa khòaⁿ tio̍h 1000 bān kho͘ ê chhù." Án-ne i ē kóng: "He chiâⁿ súi!"

Hm, lí nā kā in kóng: "Ū sió ông-chú ê chèng-bêng tō sī in-ūi i ko͘-chui koh ài-chhiò koh boeh ài iûⁿ-á. Nā ū lâng ài iûⁿ-á, tō chèng-bêng ū i," in tō gia̍h keng-thâu, kóng lí sī gín-á! Tān-sī, lí nā kā in kóng: "I lâi ê seng-kiû sī sió hêng-seng B-612," in tō siong-sìn, bē koh mn̄g tang mn̄g sai.

In tō sī án-ne. Lán mài ge̍k in. Gín-á ài jím-siū tōa-lâng.

Tān-sī, lí chai, bat seng-oa̍h ê lâng bô chhap sò͘-jī! Khó-sioh góa bô iōng sian-kó͘ khai-sí siá chit ê kò͘-sū, chhin-chhiūⁿ kóng:

"Kó͘-chá ū chi̍t ê sió ông-chú, tòa tī pí i tōa bô chē ê hêng-seng téng-koân. Ông-chú su-iàu pêng-iú." Tùi bat seng-oa̍h ê lâng, che ke chiâⁿ seng-tōng.

Góa m̄-ài pa̍t-lâng chhín-chhái tha̍k góa ê chheh. Siūⁿ tio̍h chiah-ê kòe-khì, góa ē kan-khó͘. Góa ê sió pêng-iú í-keng tī la̍k nî chêng chham i ê iûⁿ-á lī-khui khì ah. Góa chit-má biô-siá i, sī m̄-ài bē-kì-tit i. Bē-kì-tit pêng-iú sī pháiⁿ-tāi. M̄-sī ta̍k-ê lóng ū pêng-iú. Nā án-ne, góa tō ná tōa-lâng, kan-ta chhù-bī sò͘-jī.

Só͘-í góa khì bé chi̍t a̍p sek-pit kah chi̍t-kóa iân-pit. In-ūi kan-ta la̍k hòe ê sî góa ōe-kòe gím-chôa ê lāi-té kah gōa-kháu, kàu taⁿ góa í-keng bô-sáⁿ ē-hiáu ōe ah. Tong-jiân, góa ē chīn-liōng kā i ōe hō͘ sêng. M̄-koh góa m̄-chai sī-m̄-sī ē sêng-kong. Ū-sî góa ōe-liáu bē-bái, ū-sî tō bô hiah hó. I ê sin-koân góa mā hut m̄-tio̍h khì. Ū-sî góa kā ōe-liáu siuⁿ tōa-hàn, ū-sî koh siuⁿ sè-hàn. I ê saⁿ ê sek, góa mā bô khak-tēng ah. Só͘-í, góa chīn-liōng ōe hō͘ hó, m̄-sī chin ū pá-ak.

Góa mā ū khó-lêng tī tiōng-iàu ê só͘-chāi m̄-tio̍h khì. Lí ài goân-liōng góa. Góa ê sió pêng-iú lóng bô kă kóng chheng-chhó. I khó-lêng siūⁿ-kóng góa kah i kāng-khoán, m̄-koh góa khòaⁿ bô a̍p-á-té ê iûⁿ-á. Sī-m̄-sī góa ná tōa-lâng ah. Góa í-keng bô siàu-liân lo͘h.

第 4 章伊 ê 行星比厝較細

Án-ne 我知影第二个重要代誌: 伊來 ê 星球差不多比厝較細!

這無稀奇. 我知, 除了像地球, 木星, 火星, kah 金星 chiah-ê 有號名 ê 大粒星以外, 有 ê 真細, 用吊鏡 mā 看無. 天文家若發現著, tō 用號碼 kā 號名. 舉例講, kā 號做: "小行星 325."

我有真好 ê 理由相信, 小王子來 ê 星球是小行星 B-612.

這个小行星 kan-ta tī 1909 年予一个 Turki ê 天文學家用雙筒召鏡看著一改.

彼時伊 tī 國際天文會議發表伊 ê 發現. 但是因為伊 ê 穿插, 無人相信伊.

大人攏是 án-ne.

佳哉, 為著小行星 B-612 ê 名義, 某一个 Turki ê 暴君規定百姓愛穿西裝, 無會處死. 1920 年, 彼个天文學家穿 kah 誠 phāⁿ, koh 再發表. 這改逐人攏 thīn 伊.

我 kā 你講小行星 B-612 ê 詳細, 交代伊 ê 號碼, 攏是為著大人. 大人佮意數字. 你 kā 伊講新 ê 朋友, in 攏袂問你重要 ê 代誌. In 袂問你: "伊 ê 聲音按怎? 伊愛耍啥? 伊有收集 ia 仔無?" In 顛倒問: "伊幾歲? 伊有幾个兄弟? 伊偌重? In 老爸趁偌濟?" 有 chiah-ê 數字, in 才會 bat 伊.

你若 kā 大人講: "我看著一間紅磚 ê 媠厝, 窗前有繡球花, 厝頂有粉鳥...", in 無法度想彼間厝. 你愛 kā in 講: "我看著 1000 萬 kho͘ ê 厝." Án-ne 伊會講: "彼誠媠!"

Hm, 你若 kā in 講: "有小王子 ê 證明 tō 是因為伊古錐 koh 愛笑 koh 欲愛羊仔. 若有人愛羊仔, tō 證明有伊," in tō gia̍h 肩頭, 講你是囡仔! 但是, 你若 kā in 講: "伊來 ê 星球是小行星 B-612," in tō 相信, 袂 koh 問東問西.

In tō 是 án-ne. 咱莫逆 in. 囡仔愛忍受大人.

但是, 你知, bat 生活 ê 人無 chhap 數字! 可惜我無用仙古開始寫這个故事, 親像講:

"古早有一个小王子, tòa tī 比伊大無 chē ê 行星頂懸. 王子需要朋友." 對 bat 生活 ê 人, 這加 chiâⁿ 生動.

我 m̄ 愛別人 chhín-chhái 讀我 ê 冊. 想著 chiah-ê 過去, 我會艱苦. 我 ê 小朋友已經 tī 六年前參伊 ê 羊仔離開去 ah. 我這馬描寫伊, 是 m̄ 愛袂記得伊. 袂記得朋友是歹代. M̄ 是逐个攏有朋友. 若 án-ne, 我 tō ná 大人, kan-ta 趣味數字.

所以我去買一盒色筆 kah 一寡鉛筆. 因為 kan-ta 六歲 ê 時我畫過錦蛇 ê 內底 kah 外口, 到 taⁿ 我已經無啥會曉畫 ah. 當然, 我會盡量 kā 伊畫予成. M̄-koh 我 m̄ 知是 m̄ 是會成功. 有時我畫了袂 bái, 有時 tō 無 hiah 好. 伊 ê 身懸我 mā hut m̄ 著去. 有時我 kā 畫了 siuⁿ 大漢, 有時 koh siuⁿ 細漢. 伊 ê 衫 ê 色, 我 mā 無確定 ah. 所以, 我盡量畫予好, m̄ 是真有把握.

我 mā 有可能 tī 重要 ê 所在 m̄ 著去. 你愛原諒我. 我 ê 小朋友攏無 kă 講清楚. 伊可能想講我 kah 伊仝款, m̄-koh 我看無盒仔底 ê 羊仔. 是 m̄ 是我 ná 大人 ah. 我已經無少年 lo͘h.

TIEL mi sciiĝis pri dua tre grava afero: la planedo, de kie li venis, estas apenaŭ pli granda ol la domo!

Tio ne povis min multe mirigi. Mi ja sciis, ke krom grandaj planedoj kiel Tero, Jupitero, Marso kaj Venuso, kiuj ricevis efektivajn nomojn, kelkaj estas tiel malgrandaj, ke oni tre malfacile povas vidi ilin per lorno. Kiam astronomo altrovas unu el ili, li atribuas al ĝi certan numeron kiel nomon. Ekzemple li nomas ĝin: "Asteroido 325."

Mi havas seriozajn motivojn por kredi, ke la planedo, de kie la eta princo venis, estas la asteroido B-612.

Tiu asteroido estis vidita per lorno nur unufoje, en 1909, de turka astronomo.

Li tiam faris ĉe iu internacia astronomia kongreso grandan demonstracion pri sia eltrovo. Sed pro lia kostumo neniu kredis lin.

Tiaj estas la grandpersonoj.

Feliĉe por la reputacio de la asteroido B-612, iu turka diktatoro devigis sian popolon sub mortpuno vesti sin eŭropane. En tre eleganta vesto la astronomo refaris sian demonstracion en 1920. Kaj ĉifoje ĉiuj samopiniis kun li.

Se mi rakontis al vi tiujn detalojn pri la asteroido B-612 kaj konfidis ĝian numeron, estas nur pro la grandpersoj. La grandpersonoj frandas ciferojn. Kiam vi parolas al ili pri nova amiko, ili neniam demandas vin pri ĉefaj aferoj. Neniam ili diras al vi: "Kia estas lia voĉo? Kiuj estas liaj ŝatataj ludoj? ĉu li kolektas papiliojn?" Anstataŭe: "Kiom da fratoj li havas? Kiom li pezas? Kiom lia patro gajnas?" Nur tiam ili kredas, ke ili konas lin.

Se vi diras al grandpersonoj: "Mi vidis belan domon el ruĝetaj brikoj kun geranioj ĉe la fenestroj kaj kolomboj sur la tegmento...", ili ne sukcesas imagi al si tiun domon. Oni devas diri al ili: "Mi vidis domon por cent mil frankoj." Tiam ili ekkrias: "Kiel beleta ĝi estas!"

Nu, se vi diros al ili: "Pruvo ke la eta princo ekzistis, estas, ke li estis rava kaj ridis kaj deziris ŝafeton. Se iu deziras ŝafeton, tio pruvas, ke iu ekzistas", ili levos moke siajn ŝultrojn kaj nomos vin infano! Sed se vi diros al ili: "La plendo, de kie li venis, estas la asteroido B-612", ili tiam estos konvinkitaj, kaj ne plu ĝenos vin per siaj demandoj.

Tiaj ili estas. Ni ne malpardonu tion al ili. La infanoj devas esti tre indulgemaj al la grandpersonoj.

Sed - kompreneble - ni, kiuj komprenas la vivon, ja fajfas pri numeroj! Mi bedaŭras, ke mi ne komencis tiun ĉi rakonton kvazaŭ fabelon. Plaĉus al mi diri:

"Foje estis eta princo, kiu loĝis sur planedo apenaŭ pli granda ol li, kaj tiu pinco bezonis amikon." Por tiuj, kiuj komprenas la vivon, tio ĉi ŝajnus multe pli vera.

Fakte mi ne ŝatas, se oni legas mian libron supraĵe. Dolorigas min rakonti ĉi tiujn memoraĵojn. Jam antaŭ ses jaroj mia amiketo foriris kun sia ŝafeto. Se nun mi povas priskribi lin, mi faras tion por ne forgesi lin. Estas malgaje forgesi amikon. Ne ĉiu homo havas amikon. Kaj mi povus fariĝi tia, kiel la grandpersonoj, kiuj ne interesiĝas plu pri io krom ciferoj.

Do ankaŭ pro tio mi aĉetis skatolon da farboj kaj aron da krajonoj. ĉar mi neniam provis desegni ion alian krom fermita kaj malfermita boaoj, kiam mi estis sesjara, estas malfacile - en mia nuna aĝo - rekomenci desegni. Mi kompeneble povas fari la portetrojn kiel eble plej fidelaj. Sed mi ne estas tute certa, ĉu mi sukcesos. Unu desegno taŭgas, kaj alia ne similas plu. Mi ankaŭ eraras iom pri la staturo. Tie la eta princo estas tro granda. Aliloke li estas tro malgranda. Mi ankaŭ hezitas pri la koloro de lia vesteto. Mi do desegnas kun necerteco, tiel kaj tiel ĉi, pli-malpli bone.

Eble mi eraros pri iuj pli gravaj detaloj, sed tion vi pardonu al mi. Mia amiketo neniam donis klarigojn. Eble li kredis min sama kiel sin. Sed mi - bedaŭrinde - ne kapablas vidi ŝafojn tra kesto. Eble mi estas iom kiel la grandpersonoj. Verŝajne mi maljuniĝis.

Sió Ông-chú | 小王子

Friday, May 4, 2018