第 10 章 拄著國王

Tē 10 Chiong Tú tio̍h kok-ông

I khì-kàu sió hêng-seng 325, 326, 327, 328, 329, kah 330 hit ê khu-hek. I seng lâi chia, sī boeh cheng-ka tì-sek.

Tē it lia̍p tòa chi̍t ê kok-ông. I chhēng kiô-á-sek chhap pe̍h-sek ê tiau-phôe ông-phâu, chē tī chin phok-si̍t m̄-koh ū-chong-giâm ê ông-chō.

"Ha! góa ê peh-sèⁿ," khòaⁿ tio̍h sió ông-chú, kok-ông kiò--chhut-lâi.

10a

"I ná ē bat góa? I m̄-bat khòaⁿ kòe góa!"

I m̄-chai, chò ông chin kán-tan. só͘-ū ê lâng lóng sī i ê peh-sèⁿ.

"Óa--lâi, hō͘ góa khòaⁿ siông-sè," kok-ông kiò i, chin hong-sîn taⁿ i sī bó͘-lâng ê ông.

Sió ông-chú chhōe só͘-chāi chē, tān-sī kui ê hêng-seng lóng hō͘ hôa-lē ê ông-phàu that tīⁿ. Só͘-í i khiā tio̍h, soah peh-ha̍h, in-ūi i chin thiám.

"Tī kok-ông bīn-chêng peh-ha̍h sī bô lé-māu ê tāi-chì," kok-ông kā kóng. "Góa put-chún lí án-ne."

"Góa tòng bē-tiâu," sió ông-chú ìn i, kám-kak pháiⁿ-sè. "Góa kiâⁿ hn̄g-lō͘, lóng bô khùn..."

"Nā án-ne," kok-ông kóng, "góa bēng-lēng lí peh-ha̍h. Chin chē nî góa bô khòaⁿ lâng peh-ha̍h. Peh-ha̍h sī hi-kî ê tāi-chì. Hm! Lí peh-ha̍h! Che sī bēng-lēng."

"Góa kiaⁿ tio̍h... Góa bô hoat-tō͘ lah..." Sió

ông-chú bīn âng--khí-lâi.

"Hm! Hm!" Kok-ông ìn-siaⁿ. "Nā án-ne, góa bēng-lēng lí ū-sî peh-ha̍h, ū-sî..."

I se̍h-se̍h liām, ká-ná bô hoaⁿ-hí.

Kok-ông tō sī ài i ê khoân-ui siū lâng chun-tiōng. I m̄-chún ûi-pōe. I sī choa̍t-tùi ê ông. M̄-koh i sī chi̍t-ê hó-lâng, i ê bēng-lēng lóng chin ha̍p-lí.

"Góa nā bēng-lēng chiong-kun, kiò i piàn-chò hái-chiáu, chiong-kun nā bô ho̍k-chiông, he m̄-sī chiong-kun ê m̄-tio̍h," i óng-óng ē kóng, "he sī góa ê m̄-tio̍h."

"Góa ē-sái chē bô?" sió ông-chú sim kiaⁿ-kiaⁿ mn̄g i.

"Góa bēng-lēng lí chē lo̍h," kok-ông hôe-tap, chin iu-ngá ê kā tiau-phôe ê ông-phâu chih chi̍t áu.

Sió ông-chú hòⁿ-kî. Che hêng-seng chiâⁿ sè, kok-ông ná ū siáⁿ thang hō͘ i thóng-tī?

"Pè-hā," i mn̄g, "chhiáⁿ ín-chún góa chhéng-kàu lí chi̍t ê būn-tê..."

"Góa bēng-lēng lí mn̄g góa būn-tê," kok-ông kóaⁿ-kín ín-chún i.

"Pè-hā... lí thóng-tī siáⁿ?"

"It-chhè," kok-ông kóng, bêng-khoài kā ìn.

"It-chhè?"

Kok-ông pí chhiú-sè, piáu-sī pau-hâm i ê hêng-seng, pa̍t ê hêng-seng, kah só͘-ū ê chheⁿ.

"Hiah-ê lóng sī?" sió ông-chú mn̄g.

"Hiah-ê lóng sī," kok-ông ìn.

In-ūi i ê thóng-tī put-chí choa̍t-tùi, mā sī choân-bīn ê.

"Thiⁿ-chheⁿ ho̍k-chiông lí?"

"Tong-jiân," kok-ông kóng. "In má-siōng ho̍k-chiông. Góa put-chún hoán-khòng."

Chit chióng khoân-ui hō͘ sió ông-chú chiâⁿ him-siān. Nā ū chit-hō khoân-ui, i tō chi̍t kang put-chí khòaⁿ sì-cha̍p sì pái ji̍t-lo̍h, chhit-cha̍p jī pái, sīm-chì chi̍t-pah pái, a̍h-sī nn̄g-pah pái mā ē-sái, lóng m̄-bián sóa í-á. Siūⁿ tio̍h lī-khui ê sió hêng-seng, i sim sng-sng, tō the̍h-chhut ióng-khì pài-thok kok-ông, kóng:

"Góa siūⁿ boeh khòaⁿ ji̍t-lo̍h... Chò hó-sim... Lí kiò ji̍t-thâu kín lo̍h..."

"Góa nā bēng-lēng chiong-kun ná ia̍h-á án-ne tī hoe châng nih poe-lâi poe-khì, a̍h-sī siá pi-kiok ê hì-bûn, a̍h-sī piàn-chò hái-chiáu, chiong-kun nā bô hoat-tō͘ chi̍p-hêng chiap-tio̍h ê bēng-lēng, che sī siáng ê m̄-tio̍h?" kok-ông mn̄g. "Sī chiong-kun, a̍h-sī góa?"

"Lí," sió ông-chú kian-tēng kóng.

"Tio̍h. Lán ê iau-kiû ài pa̍t-lâng chò ē-kàu," kok-ông kè-sio̍k kóng. "Ē-tàng chiap-siū ê khoân-ui tē-it iàu-kín ài ha̍p-lí. Lí nā bēng-lēng lí ê peh-sèⁿ kiâⁿ khì thiàu-hái, in tō ē khí-lâi chō-hoán. Góa ū khoân-lī kiò lâng ho̍k-chiông, in-ūi góa ê bēng-lēng sī ha̍p-lí ê."

"Góa ê ji̍t-lo̍h neh?" sió ông-chú koh the̍h-chhéⁿ i: i mn̄g ê būn-tê, i lóng bē khì hō͘ bē-kì-tit.

"Lí ē ū ji̍t-lo̍h. Góa ē bēng-lēng i. M̄-koh i-chiàu góa ê thóng-tī-ha̍k, góa ài tán-kàu tiâu-kiāⁿ sek-ha̍p ê sî."

"He sī tang-sî?" sió ông-chú mn̄g.

"Hm! Hm!" kok-ông ná kā ìn, ná hian chi̍t pún kāu-kāu ê ji̍t-chì. "Hm! Hm! He sī tāi-khài... tāi-khài... ē-hng tāi-khài chhit-tiám sì-cha̍p hun. Lí ē khòaⁿ tio̍h góa ê bēng-lēng tit-tio̍h si̍t-hiān!"

Sió ông-chú peh-ha̍h. I bô-chhái i tit-bē-tio̍h ji̍t-lo̍h. Āu--lâi, i mā khai-sí kám-kak bô-liâu.

"Góa chia bô siáⁿ tāi-chì ah," i kā kok-ông kóng. "Góa boeh koh chhut-hoat ah."

"Bān-chhiáⁿ," kok-ông kóng, i hong-sîn ū peh-sèⁿ. "Bān-chhiáⁿ khì. Góa hong lí chò tāi-sîn!"

"Siáⁿ-mi̍h tāi-sîn?"

"Su-hoat tāi-sîn!"

"Tān-sī chia bô lâng thang siū sím-phòaⁿ!"

"Che lán m̄-chai," kok-ông kā kóng. "Góa ê kok-thó͘ góa iáu-bōe kiâⁿ-thàu. Góa í-keng chin lāu ah. Chia bô só͘-chāi khǹg bé-chhia. Kiâⁿ-lō͘ góa ē thiám."

"Oh, góa ū khòaⁿ-kòe!" sió ông-chú kóng, i ná hôe-thâu koh chi̍t kái khòaⁿ hêng-seng ê iáu chi̍t-pêng. "Hia mā lóng bô lâng..."

"Nā án-ne, lí ài sím-phòaⁿ lí ka-tī," kok-ông hôe-tap. "He sī siōng khùn-lân ê tāi-chì. Sím-phòaⁿ ka-tī pí sím-phòaⁿ pa̍t-lâng khah khùn-lân. Lí nā ē-tàng sêng-kong sím-phòaⁿ lí ka-tī, lí tō sī chin-chiàⁿ ū tì-hūi ê lâng."

"Góa tī tó-ūi lóng ē-sái sím-phòaⁿ ka-tī," sió ông-chú kóng. "Góa bô su-iàu tòa tī chit ê hêng-seng."

"Hm! Hm!" kok-ông kóng. "Góa siong-sìn góa ê hêng-seng téng-koân ū chi̍t chiah niáu-chhí. Àm-sî góa thiaⁿ-tio̍h i. Lí ē-sái sím-phòaⁿ chit chiah lāu niáu-chhí. Lí ē-sái sî-sî kā phòaⁿ sí-hêng. I ê sèⁿ-miā kau hō͘ lí. M̄-koh lí ta̍k-kái lóng tio̍h sià-bián i, thang-hó lâu i lo̍h-lâi. Lán kan-ta ū chi̍t chiah niā-niā."

"Góa," sió ông-chú kóng, "bô ài phòaⁿ lâng sí-hêng. Taⁿ góa boeh lâi-khì ah."

"Mài lah," kok-ông kóng.

M̄-koh sió ông-chú í-keng chún-pī hó boeh lī-khui, mā bô boeh hō͘ chit ê lāu kok-ông chheh-sim.

"Pè-hā nā ài lâng má-siōng ho̍k-chiông," i kóng, "lí ē-sái hō͘ góa chi̍t ê ha̍p-lí ê bēng-lēng. Lí ē-tàng, chhin-chhiūⁿ kóng, bēng-lēng góa tī chi̍t hun-cheng í-āu lī-khui. Góa khòaⁿ he sī tiâu-kiāⁿ sek-ha̍p ê sî..."

Kok-ông bô hôe-tap, sió ông-chú tiû-tû chi̍t-ē. Jiân-āu, i thò͘ chi̍t ê tōa-khùi, chiū án-ne lī-khui.

"Góa hong lí chò tāi-sài," kok-ông kóaⁿ-kín hoah-siaⁿ.

I ê bīn-sek hiàn-chhut chong-giâm ê khoân-ui.

"Tōa-lâng lóng chin kî-koài," sió ông-chú ná khí-kiâⁿ, ná án-ne ka-tī kóng.

--

第 10 章 拄著國王

伊去到小行星 325, 326, 327, 328, 329, kah 330 彼个區域. 伊先來遮, 是欲增加智識.

第一粒 tòa 一个國王. 伊穿茄仔色 chhap 白色 ê 貂皮王袍, 坐 tī 真樸實 m̄-koh 有莊嚴 ê 王座.

"哈! 我 ê 百姓," 看著小王子, 國王叫出來.

10a

"伊哪會 bat 我? 伊 m̄-bat 看過我!"

伊 m̄ 知, 做王真簡單. 所有 ê 人攏是伊 ê 百姓.

"Óa 來, 予我看詳細," 國王叫伊, 真風神 taⁿ 伊是某人 ê 王.

小王子揣所在坐, 但是規个行星攏予華麗 ê 王袍 that tīⁿ. 所以伊 khiā tio̍h, 煞 peh-ha̍h, 因為伊真 thiám.

"Tī 國王面前 peh-ha̍h 是無禮貌 ê 代誌," 國王 kā 講. "我不准你 án-ne."

"我擋袂牢," 小王子應伊, 感覺歹勢. "我行遠路, 攏無睏..."

"若 án-ne," 國王講, "我命令你 peh-ha̍h. 真濟年我無看人 peh-ha̍h. Peh-ha̍h 是稀奇 ê 代誌. Hm! 你 peh-ha̍h! 這是命令."

"我驚著... 我無法度 lah..." 小王子面紅起來.

"Hm! Hm!" 國王應聲. "若 án-ne, 我命令你有時 peh-ha̍h, 有時..."

伊 se̍h-se̍h 唸, 敢若無歡喜.

國王 tō 是愛伊 ê 權威受人尊重. 伊 m̄ 准違背. 伊是絕對 ê 王. M̄-koh 伊是一个好人, 伊 ê 命令攏真合理.

"我若命令將軍, 叫伊變做海鳥, 將軍若無服從, 彼 m̄ 是將軍 ê m̄ 著," 伊往往會講, "彼是我 ê m̄ 著."

"我會使坐無?" 小王子心驚驚問伊.

"我命令你坐落," 國王回答, 真優雅 ê kā 貂皮 ê 王袍摺一拗.

小王子好奇. 這行星誠細, 國王那有啥通予伊統治?

"陛下," 伊問, "請允准我請教你一个問題..."

"我命令你問我問題," 國王趕緊允准伊.

"陛下... 你統治啥?"

"一切," 國王明快 kā 應.

"一切?"

國王比手勢, 表示包含伊 ê 行星, 別 ê 行星, kah 所有 ê 星.

"Hiah-ê 攏是?" 小王子問.

"Hiah-ê 攏是," 國王應.

因為伊 ê 統治不止絕對, mā 是全面 ê.

"天星服從你?"

"當然," 國王講. "In 馬上服從. 我不准反抗."

這種權威予小王子誠欣羨. 若有這號權威, 伊 tō 一工不止看四十四擺日落, 七十二擺, 甚至一百擺, 抑是兩百擺 mā 會使, 攏 m̄ 免 sóa 椅仔. 想著離開 ê 小行星, 伊心酸酸, tō 提出勇氣拜託國王, 講:

"我想欲看日落... 做好心... 你叫日頭緊落..."

"我若命令將軍若蝶仔 án-ne tī 花叢 nih 飛來飛去, 抑是寫悲劇 ê 戲文, 抑是變做海鳥, 將軍若無法度執行接著 ê 命令, 這是 siáng ê m̄ 著?" 國王問. "是將軍, 抑是我?"

"你," 小王子堅定講.

"著. 咱 ê 要求愛別人做會到," 國王繼續講. "Ē-tàng 接受 ê 權威第一要緊愛合理. 你若命令你 ê 百姓行去跳海, in tō 會起來造反. 我有權利叫人服從, 因為我 ê 命令是合理 ê."

"我 ê 日落 neh?" 小王子 koh 提醒伊: 伊問 ê 問題, 伊攏袂去予袂記得.

"你會有日落. 我會命令伊. M̄-koh 依照我 ê 統治學, 我愛等到條件適合 ê 時."

"彼是 tang-sî?" 小王子問.

"Hm! Hm!" 國王 ná kā 應, ná 掀一本厚厚 ê 日誌. "Hm! Hm! 彼是大概... 大概... 下昏大概七點四十分. 你會看著我 ê 命令得著實現!"

小王子 peh-ha̍h. 伊無彩伊得袂著日落. 後來, 伊 mā 開始感覺無聊.

"我 chia 無啥代誌 ah," 伊 kā 國王講. "我欲 koh 出發 ah."

"慢且," 國王講, 伊風神有百姓. "慢且去. 我封你做大臣!"

"啥物大臣?"

"司法大臣!"

"但是 chia 無人通受審判!"

"這咱 m̄ 知," 國王 kā 講. "我 ê 國土我猶未行透. 我已經真老 ah. Chia 無所在 khǹg 馬車. 行路我會 thiám."

"Oh, 我有看過!" 小王子講, 伊 ná 回頭 koh 一改看行星 ê 猶一爿. "Hia mā 攏無人..."

"若 án-ne, 你愛審判你家己," 國王回答. "彼是上困難 ê 代誌. 審判家己比審判別人較困難. 你若 ē-tàng 成功審判你家己, 你 tō 是真正有智慧 ê 人."

"我 tī tó 位攏會使審判家己," 小王子講. "我無需要 tòa tī 這个行星."

"Hm! Hm!" 國王講. "我相信我 ê 行星頂懸有一隻鳥鼠. 暗時我聽著伊. 你會使審判這隻老鳥鼠. 你會使時時 kā 判死刑. 伊 ê 性命交予你. M̄-koh 你逐改攏著赦免伊, thang-hó 留伊落來. 咱 kan-ta 有一隻 niā-niā."

"我," 小王子講, "無愛判人死刑. Taⁿ 我欲來去 ah."

"莫 lah," 國王講.

M̄-koh 小王子已經準備好欲離開, mā 無欲予這个老國王 chheh 心.

"陛下若愛人馬上服從," 伊講, "你 ē-sái 予我一个合理 ê 命令. 你 ē-tàng, 親像講, 命令我 tī 一分鐘以後離開. 我看彼是條件適合 ê 時..."

國王無回答, 小王子躊躇一下. 然後, 伊吐一个大氣, 就 án-ne 離開.

"我封你做大使," 國王趕緊喝聲.

伊 ê 面色現出莊嚴 ê 權威.

"大人攏真奇怪," 小王子 ná 起行, ná án-ne 家己講.

--

X

LI TROVIĜIS en la regiono de asteroidoj 325, 326, 327, 328, 329 kaj 330. Li do unue vizitis ilin, por tie serĉi okupon kaj por kleriĝi.

La unua estis loĝata de reĝo. Ĉi tiu, vestita per purpuro kaj ermeno, sidis sur tre simpla, tamen majesta trono.

"Ha! Jen unu regato," ekkriis la reĝo, kiam li vidis la etan princon.

10a

"Kiel do li povas koni min? Li neniam vidis min!"

Li ne sciis, ke por reĝoj de mondo estas tre simpla. Ĉiuj homoj estas regatoj.

"Alproksimiĝu, por ke mi vidu vin pli bone," diris al li la reĝo, tre fiera, ke li estas reĝo por iu.

La eta princo serĉis per okuloj lokon por sidiĝi, sed la planedo estis tute obstrukcita per la belega ermena mantelo. Li do restis staranta kaj, ĉar li estis laca, oscedis.

"Oscedi antaŭ reĝo estas afero kontraŭ la etiketo," diris al li la monarko. "Mi malpermesas tion al vi."

"Mi ne povas min deteni," respondis la eta princo, tute konfuzita. "Mi faris longan vojaĝon, kaj mi ne dormis..."

"Tiukaze," la reĝo diris, "mi ordonas al vi oscedi. Dum multaj jaroj mi vidis neniun oscedi. La oscedoj estas por mi kuriozaĵoj. Nu! Oscedu ankoraŭ! Tio ĉi estas ordono."

"Tio timigas min... Mi ne povas plu..." diris la eta princo ruĝiĝante.

"Hm! Hm!" la reĝo respondis. Sekve, mi... mi ordonas al vi jen oscedi, jen..."

Li iom balbutis kaj ŝajnis ofendita.

La reĝo nepre volis, ke lia aŭtoritato estu respektata. Li ne toleris malobeadon. Li estis absoluta monarko. Sed, ĉar li estis tre bona, li donis saĝajn ordonojn.

"Se mi ordonus al iu generalo aliformiĝi en marbirdon kaj se tiu generalo ne obeus, la kulpo ne estus lia," li kutimis diri, "la kulpo estus mia."

"Ĉu mi rajtas sidiĝi?" timeme demandis la eta princo.

"Mi ordonas, ke vi sidiĝu," respondis la reĝo kaj majeste metis sur sin unu baskon de sia ermena mantelo.

Sed la eta princo miris. La planedo estis malgrandega. Super kio do la reĝo povas reĝi?

"Via reĝa moŝto," li diris al li, "mi petas, pardonu, ke mi demandas vin..."

"Mi ordonas, ke vi demandu min," rapide diris la reĝo.

"Via reĝa moŝto...super kio vi reĝas?"

"Super ĉio," respondis la reĝo grandioze simple.

"Super ĉio?"

La reĝo per diskreta gesto montris sian propran planedon, la aliajn planedojn kaj la stelojn.

"Super ĉio ĉi?"

"Jes, super ĉio ĉi..." la reĝo respondis.

Ĉar li estis ne nur absoluta, sed ankaŭ universala monarko.

"Ĉu do la steloj obeas vin?"

"Tute certe," diris al li la reĝo. "Ili tuj obeas. Mi ne toleras malobeadon."

Tia povo admiregigis la etan princon. Se li mem havus ĝin, li povus ĉeesti en la sama tago ne kvardek kvar, sed sepdek du, eĉ cent aŭ ducent sunsubirojn, neniam devigata aliloki sian seĝon! Kaj, ĉar li sentis sin iom malgaja, memorigite pri sia malgranda forlasita planedo, li kuraĝiĝis peti favoron de la reĝo:

"Mi volus vidi sunsubirojn... Plezurigu min!... Ordonu al la suno subiri!..."

"Se mi ordonus al iu generalo flugi de floro al floro same kiel papilio, aŭ verki tragedion, aŭ aliformiĝi en marbirdon, kaj se la generalo ne plenumus la ricevitan ordonon, kiu malpravus? Ĉu li aŭ mi?"

"Vi," firme diris la eta princo.

"Tute ĝuste. Oni devas postuli de ĉiu tion, kion li povas fari. La aŭtoritato unue baziĝas sur la saĝo. Se vi ordonos al via popolo sin ĵeti en la maron, ĝi ribelos. Mi havas la rajton postuli obeadon, ĉar miaj ordonoj estas saĝaj."

"Kaj mia sunsubiro?" rememorigis lin la eta princo, kiu, farinte demandon unufoje, neniam plu forgesis ĝin.

"Vian sunsubiron vi havos. Mi ĝin postulos. Sed, pro mia scio pri la regarto, mi atendos, ĝis la kondiĉoj estos favoraj."

"Kiam tio okazos?" demandis la eta princo.

"Hm! Hm!" respondis al li la reĝo, kiu unue konsultis dikan kalendaron, "Hm! Hm! tio okazos ĉirkaŭ... ĉirkaŭ... tio estos hodiaŭ vespere ĉirkaŭ la sepa kaj kvardek minutoj! Kaj vi vidos kiel bone obeata mi estas."

La eta princo oscedis. Li bedaŭris sian maltrafitan sunsubiron. Kaj jam li iom enuis.

"Mi havas plu nenion por fari ĉi tie," li diris al la reĝo. "Mi tuj foriros!"

"Ne foriru! " respondis la reĝo, kiu tiel multe fieris havi regaton. "Ne foriru! Mi faros vin ministro!"

"Ministro pri kio?"

"Pri... justico!"

"Sed estas neniu juĝota!"

"Oni ne scias," diris la reĝo. "Mi ankoraŭ ne ĉirkaŭiris mian reĝlandon. Mi estas tre maljuna, mi ne havas lokon por kaleŝego, kaj piediri lacigas min."

"Ho! sed mi jam vidis," diris la princo, kiu kliniĝis por ankoraŭfoje rigardi al la alia flanko de la planedo. "Ankaŭ tie estas neniu..."

"Do vi juĝos vin mem," respondis la reĝo. "Tio estas plej malfacila. Estas multe pli malfacile juĝi sin mem, ol juĝi la aliajn. Se vi sukcesos bone juĝi vin, tio signifos, ke vi estas vera saĝulo."

"Mi ĉie ajn povas min mem juĝi," diris la eta princo. "Mi por tio ne bezonas loĝi ĉi tie."

"Hm! Hm!" la reĝo diris. "Mi ja kredas ke ie sur mia planedo estas maljuna rato. Mi aŭdas ĝin dumnokte. Vi povos juĝi tiun maljunan raton. De tempo al tempo vi kondamnos ĝin al morto. Tiel ĝia vivo dependos de via juĝo. Sed ĉiufoje vi amnestios ĝin, por ŝpari ĝin. Estas nur unu."

"Mi," respondis la eta princo, "ne ŝatas kondamni al morto, kaj mi pensas, ke mi tuj foriros."

"Ne," diris la reĝo.

Sed la eta princo, fininte siajn preparojn, ne volis ĉagreni la maljunan monarkon:

"Se Via Reĝa Moŝto dezirus esti akurate obeata, Li povus doni al mi saĝan ordonon. Ekzemple, Li povus ordoni al mi foriri antaŭ pasos unu minuto. Ŝajnas al mi, ke la kondiĉoj estas favoraj..."

Ĉar la reĝo nenion respondis, la eta princo unue hezitis kaj poste kun suspiro ekiris for.

"Mi nomumas vin mia ambasadoro," tiam rapide kriis la reĝo.

Li surhavis mienon de grava aŭtoritatulo.

"La grandpersonoj certe estas strangaj," diris al si la eta princo dumvoje.

--